De sleutel ligt in omdenken

jeugdzorg

Een van Nu tot Nul ervaringsdeskundige?

Van Nu tot Nul is een beweging. En een beweging zónder ervaringsdeskundigen is simpelweg ondenkbaar. Tijdens de zoektocht naar een jongere die ons vanuit eigen ervaring kan helpen om richting Nul te bewegen, kwam Richard Zwarts in contact met voorloper Doetie Rothehuser. Bij Woodbrookers had Doetie -als zorgcoördinator- al snel een jongedame op het oog voor wie de rol als ervaringsdeskundige wel eens een heel positief effect zou kunnen hebben.

Betrokken voorlopers in dit verhaal:

Richard en Doetie

De sleutel ligt in omdenken

Het was de eerste keer dat Richard het terrein van Woodbrookers in Kortehemmen bezocht. Een prachtig open terrein in een bosrijke omgeving. Hoe dichter hij bij de plek kwam, waar hij de afspraak met Doetie en het meisje van 16 had, hoe benauwder hij zich ging voelen. De openheid van de lommerrijke omgeving maakte langzaam plaats voor hekken en gesloten deuren.
Aangekomen op de plek van bestemming moest Richard bij gemeenschappelijke ruimte even wachten. Een collega van Doetie zou verschijnen met het meisje, de ervaringsdeskundige in spé. En dan zouden ze met z’n drieën een rustige plek opzoeken waar ruimte was om elkaar te leren kennen. In de hoop dat ze tot een -voor iedereen- positieve samenwerking konden komen. Maar dat liep allemaal anders.

Terwijl Richard stond te wachten, ontstond er onduidelijkheid bij het meisje. Zij heeft een vorm van autisme en heeft daardoor juist veel behoefte aan duidelijkheid. Daarom had Doetie de dag daarvoor de afspraak heel goed met haar doorgenomen, het meisje gaf aan dat ze hier graag aan mee wilde werken. Ze heeft veel problemen waardoor een rol als ervaringsdeskundige binnen van Nu tot Nul wat ingewikkeld zou kunnen worden, maar er was afgesproken dat ze hier goed in geholpen zou worden. Op de dag zelf is er onduidelijkheid ontstaan over de inhoud van het gesprek. Het gesprek met Richard was niet het enige gesprek dat het meisje vandaag zou hebben. Er stond voor haar een, heel belangrijk, ander gesprek op de planning: over de MST therapie, die haar zou kunnen helpen om weer naar huis te gaan. Het meisje had de indruk gekregen dat het gesprek met Richard het MST gesprek zou zijn. Bij aankomst in de ruimte, waar Richard nog stond te wachten, werd ze heel scherp. “Helpt dit voor mijn behandeling? Nee… dan wil ik niets mee te maken hebben!” Daarna ging het licht uit en volgde een forse escalatie. Ze werd grof, gilde, schreeuwde en gooide kasten om. Het ging razendsnel van kwaad tot erger. De collega’s van Doetie kregen uiteindelijk de situatie redelijk snel weer in de rust, waarna het meisje naar haar kamer is gegaan. Dat kan lang niet altijd, maar nu kon dat. Liever geen time-out… maar als ze de boel sloopt, is er geen andere optie.

Richard, die het gevoel had als externe in een té intieme situatie te zijn beland, stond inmiddels op de gang om te bekomen van wat er gebeurd was. “Wat een heftige situatie, je zult dit maar elke dag meemaken…” Nadat de situatie bekoeld was, zijn Doetie en Richard naar buiten gegaan om te reflecteren op dat wat er net gebeurde. Hoe kon dit zo snel, zo fout gaan? Hoe gaat het nu met haar? Hoe helpen we dit meisje nu verder?

Doetie vertelt dat ze het meisje bij Woodbrookers steeds beter leren kennen. De uitdaging bestaat vooral, om erachter te komen wat ervoor nodig is om niet met haar in gevecht te raken. Want als dat gebeurt, kan dat wel anderhalf uur duren. Ze geeft niet snel op en zit ook heel snel weer boven in haar boosheid. Dat is ook de reden dat ze bij ons is. Niemand zit op een gevecht te wachten, want dan volgt een time-out. Er wordt vaak geprobeerd die time-out te vermijden door dan gewoon met haar naar buiten te gaan om een rondje te lopen. De zoektocht naar ‘steeds een stapje beter’, wordt samen met haar doorlopen. Elke dag opnieuw. Wanneer Doetie met dit meisje opnieuw had mogen beginnen, had ze haar op dag één simpele vraag gesteld: “Hoe kunnen we jou helpen?”

Het gesprek zoomde daarna al snel uit van deze specifieke situatie naar de dagelijkse uitdagingen binnen de gesloten jeugdzorg, die Doetie ervaart sinds het moment dat ze daar werkzaam is.

Veel kinderen betalen de rekening voor falend beleid. En dat nemen ze voor de rest van hun leven mee.

Binnen de geslotenheid wordt er erg veel gesepareerd. De slaapkamerdeuren gaan op slot en toegang wordt de hele dag door beperkt. Er bestaan allerlei vormen van gedwongen afzondering en tijdens het rustuur gaat de kamerdeur op slot. Laten we proberen meer óm te denken, misschien kan die kamerdeur wel gewoon open, tenzij…

We zijn heel veel gekke zaken, door de jaren heen, normaal gaan vinden. Maar dat zijn ze dus niet. Vroeger was het geen uitzondering dat jongeren in de separeer terechtkwamen, dat gebeurde zonder problemen. Nu kunnen we ons dat niet meer voorstellen. Nu noemen we separeren een ‘time-out’, maar eigenlijk houden we onszelf daarmee nog steeds een beetje voor de gek. De ontwikkeling is natuurlijk positief, maar het is fascinerend wat taal kan doen om een perspectief te veranderen. Ook een ‘time-out’ is natuurlijk – feitelijk – nog steeds separeren.

Het zijn niet alleen de kinderen die zich gevangen kunnen voelen in het huidige systeem. Professionals voelen zich vaak gevangen in de spagaat tussen de eisen die de maatschappij stelt aan een gesloten systeem en dat wat het beste is voor de jongeren bínnen dat systeem. Onder druk van derden moet een schijnveiligheid worden gecreëerd door (bijvoorbeeld) het plaatsen van hekken. Het ‘opsluiten en wég’-idee, waarbij het gaat om het binnenhouden en straffen van kinderen. Te vaak moet er worden uitgelegd dat dát niet is waar het om gaat! Er is geen enkele puber die zich vrijwillig bij de balie van een gesloten instelling meldt om zich weer een aantal maanden op te laten nemen. Het wordt ze verplicht. Weglopen is dan ook een natuurlijke vorm van verzet dat deze jongeren plegen, dat het wéér volwassenen zijn die iets van hun vinden en iets voor hun beslissen.

Als deze kinderen zouden gaan turven, weten ze niet hoeveel hulpverleners ze hebben gehad en zouden ze niet weten waar te stoppen. Voordat kinderen -zoals het meisje uit dit verhaal- bij Woodbrookers komen, hebben ze er al een heel traject opzitten. Woodbrookers neemt de meest zware doelgroep van Friesland op, die kinderen hebben -los van wat ze hebben- al enorm veel meegemaakt. Dat maakt het zo ingewikkeld. Kinderen hebben geen vertrouwen meer in volwassenen, “Jij bent de zoveelste met mooie woorden en beloften.“

Daarnaast zijn er veel jonge collega’s, die maar een paar jaar ouder zijn dan de jongeren die ze begeleiden. Voor vertrouwen is een bepaalde mate van senioriteit nodig, dat is complex. Natuurlijk overwicht is lastig wanneer je zo jong bent. Maar het zit ook in oprechte interesse, vanuit oprechte interesse is senioriteit misschien wel minder belangrijk. Vanuit deze oprechte interesse mag je het, als volwassen professional, best een keer mis hebben. Het gaat erom dat je er vanuit jezelf staat en niet vanuit een kunstje. Wees jezelf, want ze prikken er zo doorheen en halen dat schilletje van je af en dan ben je het contact kwijt. Het gaat er niet om dat een jongere de volwassene vertrouwt, maar dat ze hem of haar als betrouwbaar ervaart. Dat is een heel groot verschil. Wanneer een jongere een professional als betrouwbaar ervaart, durft hij op te lopen. En dan komen we niet meteen aan de kwetsbaarheid van vertrouwen, want dat is wel een érg groot goed. Vooral voor deze groep jongeren, die al zoveel heeft meegemaakt.

Onze inzichten uit deze praktijk-ervaring

Wat kunnen we hiervan leren:

De uitdaging waarvoor we staan is een probleem van de jeugdzorg geworden. Maar het ís geen probleem van de jeugdzorg, het is een maatschappelijk probleem dat we ook op die manier aan zullen moeten pakken.